Türkiye’de kayıt dışı istihdam, iş gücü piyasasının en büyük sorunlarından biri olmaya devam ediyor. Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) verilerine göre her üç işçiden biri hâlâ kayıt dışı çalışıyor. Bu durum hem devletin vergi ve prim gelirlerinde ciddi kayıplara yol açıyor hem de işçilerin sosyal güvenlik haklarını riske atıyor. Son dönemde gündeme gelen yeni düzenlemelerle birlikte, sigortasız çalışan işçilere ve bu işçileri çalıştıran işverenlere yönelik yaptırımlar ağırlaştırıldı.
KAYIT DIŞI ÇALIŞMA NEDİR?
Kayıt dışı çalışma, işçinin Sosyal Güvenlik Kurumu’na bildirilmeden sigortasız şekilde istihdam edilmesi anlamına geliyor. Bu durumda işçi resmi olarak görünmediği için emeklilik, sağlık sigortası, iş kazası sigortası gibi temel haklardan mahrum kalıyor.
Uzmanlara göre kayıt dışı istihdam, işçiyi güvencesiz bırakmakla kalmıyor, aynı zamanda işverenler arasında haksız rekabete yol açıyor.
YENİ YAPTIRIMLAR GELİYOR
Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, kayıt dışı istihdamla mücadele için yeni yaptırımların yolda olduğunu açıkladı. Buna göre:
- İşverenlere daha yüksek idari para cezaları uygulanacak.
- Kayıt dışı çalışan işçiler de sosyal güvenlik sistemine bildirim yapmadıkları için sorumlu tutulabilecek.
- SGK denetimleri artırılacak, özellikle inşaat, tarım ve hizmet sektörlerinde sıkı kontrol yapılacak.
- İş kazalarında kayıtdışı çalıştığı tespit edilen işçilerin, hem işverene hem de kendisine yönelik yaptırımlar uygulanacak.
Bu düzenlemelerle amaçlanan, hem işverenleri caydırmak hem de işçileri sigortalı çalışmaya teşvik etmek.
İŞÇİLER İÇİN SONUÇLAR
Kayıt dışı çalışan işçiler, kısa vadede elden daha yüksek ücret alabiliyor gibi görünse de uzun vadede büyük hak kayıpları yaşıyor:
- Emeklilik primleri ödenmediği için emeklilik hakkı gecikiyor.
- Sağlık sigortasından yararlanamıyorlar.
- İş kazası veya meslek hastalığı durumunda güvenceye sahip olmuyorlar.
- İşten çıkarıldıklarında kıdem ve ihbar tazminatı hak edemiyorlar.
Yeni yaptırımlarla birlikte, kayıt dışı çalışmayı kabul eden işçiler de belirli ölçüde sorumlu tutulacak. Uzmanlar, bu düzenlemenin işçileri daha bilinçli hale getireceğini belirtiyor.
İŞVERENLERE YÜKSEK CEZALAR
Mevcut durumda sigortasız işçi çalıştıran işverenlere her bir işçi için asgari ücretin belirli bir oranında ceza kesiliyor. Yeni düzenlemeyle birlikte bu oranların artırılması ve denetimlerin sıklaştırılması öngörülüyor. Ayrıca kayıt dışı çalıştırılan işçilerin geçmiş primlerinin toplu şekilde yatırılması şartı da getirilecek.
Bir iş hukuku uzmanı, “Kayıt dışı istihdam işçiyi mağdur ettiği kadar devleti de zarara uğratıyor. Bu nedenle yaptırımların artırılması kaçınılmaz hale geldi” değerlendirmesinde bulundu.
SENDİKALARDAN DESTEK
Sendikalar, kayıt dışı istihdamla mücadelede yeni yaptırımları desteklediklerini açıkladı. Sendika temsilcileri, “Sigortasız işçi çalıştırmak, işçinin emeğini hiçe saymak demektir. Yeni düzenlemeler, hem işçinin hakkını koruyacak hem de kayıtlı istihdamı artıracak” ifadelerini kullandı.
Ancak bazı sendikalar, işçilerin de sorumlu tutulmasının mağduriyet yaratabileceği uyarısında bulundu. Onlara göre asıl sorumluluğun işverene ait olduğu unutulmamalı.
İŞÇİLERE UYARI: HAKLARINIZI BİLİN
İşçi avukatları, işçilere sigortasız çalışmamaları konusunda sık sık uyarıda bulunuyor. İşçilere verilen önerilerden bazıları:
- İşe başlarken sigorta girişinizin yapıldığını mutlaka kontrol edin.
- SGK’dan e-Devlet üzerinden hizmet dökümünüzü düzenli takip edin.
- Sigortasız çalışmaya zorlanıyorsanız Çalışma Bakanlığı’na şikâyette bulunun.
- İş kazası durumunda sigortasız çalıştığınızı gizlemeyin; haklarınız olduğunu unutmayın.
GELECEKTE NE BEKLENİYOR?
Uzmanlara göre yeni yaptırımlar sayesinde kayıt dışı istihdam oranının azalması hedefleniyor. Ancak bunun gerçekleşmesi için denetimlerin etkin yapılması ve işçilerin haklarını bilerek hareket etmesi büyük önem taşıyor.
Ekonomistler ise kayıt dışı istihdamın yalnızca cezalarla değil, iş gücü piyasasının koşulları iyileştirilerek azaltılabileceğini söylüyor. Özellikle düşük gelirli sektörlerde kayıt dışılığın önlenmesi için işverenlere teşvikler sunulması gerektiği belirtiliyor.
SONUÇ
Kayıt dışı çalışan işçilere yönelik yeni yaptırımlar, Türkiye’de iş gücü piyasasını yakından etkileyecek. İşverenler artık daha yüksek cezalarla karşılaşırken, işçiler de sigortalı çalışmaya teşvik edilecek.
Uzmanlar, bu düzenlemelerin uzun vadede işçilerin sosyal güvenlik haklarını güçlendireceğini, kayıt dışı istihdamın azalmasının ise hem işçiler hem de devlet için büyük kazanım olacağını ifade ediyor.