Denizli’nin Tavas ilçesine bağlı Avdan Mahallesinde günler öncesinden duyurulan Ali Avdan Dede Hayır Aşı için, köyden şehire giden vatandaşlar da köye geldi. Bir şenlik havasında gerçekleşen ‘Ali Avdan Dede Hayır Aşı’ programına Avdan Mahallesi Muhtarı İlhan Kulaç, Tavas Orman İşletme Müdürü Aytekin Önvermez, Müdür Yardımcısı İsmail Araç, Yenidere Orman İşletme Şefi Mehmet Gülbaş, Pamukkale Üniversitesi Prof. Dr. Yakup Kaska, Doç. Dr. Mehmet Surur Çelepi, mahalleli vatandaşlar, öğretmen ve öğrenciler katıldı.
Cuma namazı çıkışında program Avdan Mahallesi Muhtarı İlhan Kulaç’ın konuşmasıyla başladı. Kulaç, ‘Avdan mahallesi olarak geleneksel hale getirmek istediğimiz Ali Avdan Dede Hayır Aşı’na uzaktan yakından gelen tüm misafirlerimize teşekkür ederiz. Mahallemizin tarım ve hayvancılık açısından bereketli bir bahar geçirmesi için yaptığımız bu hayır bundan sonra her bahar yapılacak.” dedi.
Avdan Mahallesinde doğup büyüyen Türkiye’de Caretta Kaplumbağa denildiğinde akla ilk gelen isimlerden olan Pamukkale Üniversitesi’nden görev yapan Prof. Dr. Yakup Kaska, “Bu köyde doğdum bu köyde büyüdüm. Başta 10 nesil önce burada yaşamış ve şehit olmuş Ali Avdan Dede olmak üzere, vefat eden büyüklerimizi hatırlamak amaçlı gerçekleştirilen ve her yıl yapılmasını arzuladığımız Ali Avdan Dede Hayır Aşı’nın köyümüzün birlik ve beraberliği açısından önemli olduğunu düşünüyorum. Bu köyde türbesi bulunan Ali Avdan Dede için Pamukkale Üniversitesi Halk Bilimi Anabilim Dalı bölümünden Prof. Dr. Mustafa Arslan, Doç. Dr. Mehmet Surur Çelepi hocalarımız ve master öğrencileri tarafından yaklaşık 1 yıldır bu bölgede araştırma yapıldı. Yapılan araştırma yazıt haline getirildi ve Ali Avdan Dede Türbesi’nin girişine levha olarak asıldı. Ali Avdan Dede Hayır Aşı’nın birlik ve bebareberliğimize hizmet edeceğine inanıyorum. Emeği geçenlere teşekkür ederim.” dedi.
Ali Avdan Dede ile ilgili yapılan araştırmanın başında bulunan hocalardan Doç. Dr. Mehmet Surur Çelepi ise, “Oğuzların Anadolu’ya gelip imar ve iskan faaliyetlerini sürdürdüğü yerlerin başında Denizli geliyor. Denizli’ye Anadolu’dan başka boylar da gelip yerleşiyorlar. Denizli bu bağlamda bir uç şehir vazifesini görüyor. Orta Asya’dan Denizli’ye göç eden boylardan bir tanesi de Avdan Boyu. Avdan boyu batı Anadolu’da, Tavas’ın Avdan köyü gibi 24 farklı yerleşim yeri kurmuş durumda. Avdan mahallesinde medfun bulunan Ali Avdan Dede 13. Yüzyılda buranın türkleşmesi ve islamlaşması için buraya gelip, türbenin olduğu yerde şehit olan bir alperen öncü olarak karşımıza çıkıyor. Burada yerleştikten sonra Avdan mahallesi yavaş yavaş imar ediliyor. Tarımsal ve hayvancılık faaliyetleri ilerlemeye başlıyor. Orta Asyadan gelen Oğuz Türkleri yanlarında çeşitli adetlerini, örf ve geleneklerini de getiriyor. Bunlardan bir tanesi de baharın gelişini tarımsal ve hayvancılığa yönelik bereketi artırmak için çeşitle ‘toy’lar düzenlemek. Toy aşları toy yemekleri hazırlayıp dağıtmak hep beraber tüketmek.
Biz de bugün Tavas’ın islamlaşması ve Türkleşmesi bağlamında burada şehit olan Ali Avdan Dede’yi anmak, hem de Türklerin binlerce yıllık aşı olan ‘toy aşını dağıtma’ geleneğini burada yaygınlaştırmak için Pamukkale Üniversitesi Halk Bilimi Anabilim Dalı Master öğrencileri ve hocalarıyla birlikte buraya geldik. Bundan sonra her bahar mevsiminde tarımsal ve hayvancılık bereketin artması için Ali Avdan Dede hayır aşı geleneğinin devam etmesini umuyoruz.” dedi.
Tavas’ın Avdan Mahallesinde Ali Avdan Dede Türbesi girişine asılan levhadaki metin şu şekilde:
Ali Avdan Dede, Oğuzların Avdan Boyuna mensup Türkmen bir alperendir. Oğuzların Anadolu’ya gelen boylarından olan Avdan Boyu, Anadolu’nun batısında 24 yerleşim yeri kurmuştur.
Tavas Avdan köyü, 13. yüzyılda başlayan ve 15. yüzyılda hızlanan güney Türkmen göçleri esnasında bu boya ait bir kol tarafından kurulan yerleşim yerlerinden biridir. Ali Dede, bu Türkmen kolun, bölgenin fethi için çatıştığı sırada türbenin olduğu yerde şehit düştüğüne inanılan öncüsüdür. Sandukasının yanında yer alan savaş tokmakları kendisinin bir sancaktar olduğunun işaretidir. Asıl adı Ali Dede olup Avdan Dede olarak bilinir.
Rivayete göre Avdan boyundan gelen üç kardeş buraya yerleşmişlerdir. Bu üç kardeşin en büyüğü Ali Dede yanında bir tabur getirmiştir. Yanında getirdiği taburun adı da Avdan taburudur. Başka bir rivayette Avdan Dede’nin isminin “Avudan” kelimesinden türediği, köydeki yerleşimcilerin köye gelen herkese kucak açıp yardımcı olduklarından bunun “Avutan” anlamında kullanıldığı aktarılır. Eskiden çocukları sakinleştirmek maksadıyla Avdan Dede’ye gidilir, dedenin çocukları sakinleştirdiğine inanılırdı.
Ali Avdan Dede’nin menkıbevi yaşantısı dilden dile dolaşmaktadır. Rivayete göre “Nerede kanım akarsa beni oraya gömün” şeklinde vasiyeti vardır. Bu türbenin olduğu yerde şehit olduğundan buraya defnedilir. Dedeye bağlandıktan sonra tüm dileklerinin kabul olacağına inananılır. Türbenin toprağı kutlu sayıldığından “vatan toprağı” olarak adlandırılmaktadır. Hacca yahut askere gidenlerin yanlarında türbe toprağı bulundurmalarının onların güvenliğini sağlayacağına inanılır. Tarlalara ya da biçilen ürünlerin saklandığı yere serpildiğinde de bereket getireceğine inanılır.
Avdan Dede’nin mezarından kalkarak savaşlara katılmaya devam ettiği, türbesine kimi gecelerde nur indiği, türbenin ışığının hiç sönmediği, bazı geceler sarıklı din ulularının türbede namaz kıldığı ve sıkıntıda olan kimselerin rüyalarına girdiği rivayet edilir. Menkıbeye göre, bir gün türbenin etrafında yangın çıkar. Halk, türbenin çevresindeki ağaçların da yanmasıyla türbenin zarar göreceğinden korkarak Ali Avdan Dede’ye kerametini göstermesi için dua eder. Bunun üzerine rüzgârın ters yönden esmeye başlamasıyla yangın söner. Avdan Dede’nin en büyük kerametlerinden biri de askerleri korumasıdır. Bu sayede köyden bu güne kadar hiç şehit çıkmamıştır.
Ali Avdan Dede Türbesi, başta Tavas halkı olmak üzere, çevre ilçelerden gelen ziyaretçiler tarafından dua etmek, yağmur duasında bulunmak, hayır işlemek, şifa ve mutluluk aramak gibi uygulamalar için ziyaret edilmektedir.
